Fasıl 26- Eğitim ve Kültür

Faslın Kapsamı

Eğitim, gençlik, spor ve kültür alanları temel olarak üye devletlerin sorumluluğundadır. Bununla birlikte, Avrupa Birliği (AB)'nin İşleyişi Hakkında Antlaşma'da (Madde 165-167) yer aldığı üzere AB'de eğitimin kalitesinin artırılmasını sağlamak, kültürel zenginliği korumak ve ortak kültürü geliştirmek adına üye devletler arasında işbirliğinin ve faaliyetlerin desteklenmesi öngörülür.  

Eğitim ve Öğretim 2010 çalışma programından elde edilen çıktılar değerlendirilerek, güncellenmiş bir eğitim ve öğretimde Avrupa işbirliği strateji çerçevesi olarak Eğitim ve Öğretim 2020 geliştirilmiştir. Bu çerçevede, 2020'ye kadarki dönemde Avrupa işbirliğinin birincil hedefleri (a) tüm vatandaşlarının kişisel, sosyal ve mesleki başarı ve memnuniyetlerini (b) demokratik değerleri, sosyal uyumu, aktif vatandaşlığı ve kültürlerarası diyalogu sağlamayı amaçlayarak üye ülkelerin eğitim ve öğretim sistemlerinin gelişimini desteklemek olarak belirlenmiştir.

2020'ye kadar süren dönemde eğitim ve öğretimde Avrupa işbirliğinin yol haritası olmasına ilaveten, eğitim ve öğretim sistemlerini bir bütün olarak hayatboyu öğrenme perspektifine oturtarak stratejik bir çerçeve oluşturan Eğitim ve Öğretim 2020 kapsamında dört stratejik hedef belirlenmiştir:

• Hayat boyu öğrenmeyi ve hareketliliği gerçekleştirmek,
• Eğitim ve öğretim sistemlerinin kalitesini ve etkinliğini artırmak,
• Eşitliği, sosyal uyumu ve aktif vatandaşlığı teşvik etmek,
• Eğitimin her seviyesinde girişimcilik, yaratıcılık ve yenilikçiliğe yönelik faaliyetleri artırmak.

Eğitimde işbirliği çerçevesini ortaya koyan  “Avrupa Eğitim Alanı Kurulması ve sonraki döneme (2021-2030)  yönelik Eğitim ve Öğretimde Avrupa İşbirliği Stratejik Çerçevesine Dair Konsey İlke Kararı” 18 Şubat 2021 tarihinde kabul edilmiş olup aşağıda yer alan beş stratejik önceliği vurgulamakta ve bunlara ilişkin somut meseleleri ve eylemleri tarif etmektedir:

• Eğitim gören herkes için eğitimde kaliteyi, hakkaniyeti, içermeyi ve başarıyı artırmak,
• Hayat Boyu Öğrenme ve hareketliliği herkes için bir gerçekliğe dönüştürmek,
• Öğretmenlik mesleğinde yetkinlikleri ve motivasyonu artırmak,
• Avrupa yüksek öğrenimini güçlendirmek,
• Yeşil ve dijital dönüşümü eğitim yoluyla desteklemek.

Bahsi geçen İlke Kararına göre 2030’a kadar olan dönem iki döngüye bölünecek olup 2021-25 arasındaki ilk döngü sonunda Avrupa Eğitim Alanı oluşumunun gerçekleşmesi planlanmaktadır. 2022’te Komisyon tarafından bir gözetim raporu yayınlanıp ara değerlendirmeler yapılacaktır.

Avrupa Eğitim Alanının kuruluşu Bilgilendirmede yer alan araçların yanı sıra, Avrupa Toparlanma Planı (Gelecek Nesil Avrupa) ve Erasmus + Programı tarafından desteklenecektir. Ayrıca, Üye Devletlerin dayanışma çerçevesi çizilerek, eğitim paydaşları, ortak eğitim hedefleri, reformların özendirilmesi ve raporlanması gibi bir çerçeve ortaya konacaktır. Avrupa Eğitim Alanının kurulması, Avrupa Beceri Gündemi, yenilenen Mesleki Eğitim ve Öğretim Politikası ve Avrupa Araştırma Alanıyla sinerji içinde çalışacaktır.

AB’nin eğitim çerçevesindeki en güncel girişimi olan Avrupa Eğitim Alanı, eğitimde hareketliliğin artırılması, gençlerin demokratik süreçlere daha fazla katılımının sağlanması ve kültürün sosyal gelişim ve ekonomik büyüme için etkin bir araç olarak kullanılması hedefleri çerçevesinde AB tarafından 2025 yılına kadar tamamen işler hale getirilmesi planlanan bir yaklaşımı ifade etmektedir. 2017 yılında Göteborg’da gerçekleştirilen Avrupa Sosyal Zirvesinde Üye Devlet liderleri tarafından kabul gören bu yaklaşım çerçevesinde eğitim, kültür ve gençlik politikası alanında bazı adımlar atılması öngörülmekte ve böylece gelecekte daha rekabetçi, uyumlu ve dirençli bir AB yaratılmasına katkı sağlanması amaçlanmaktadır.

Yeni Strateji, söz konusu Konsey İlke Kararıyla, aşağıda yer alan AB çapındaki yedi yeni hedefi ortaya koymaktadır:

• 15 yaş grubunda, okuma, matematik ve fen bilimleri alanlarında düşük başarı düzeyine sahip öğrencilerinin payının 2030 itibariyle %15’in altına düşürülmesi,
• 8. sınıf öğrencileri arasında, bilgisayar ve bilgi teknolojileri alanlarında düşük başarı düzeyine sahip öğrencilerinin payının 2030 itibariyle %15’in altına düşürülmesi,
• 3 yaş ila ilkokula başlama yaşı arasında olan çocukların en az %96’sının okul öncesi eğitime katılması,
• Eğitimden erken terk oranının 2030 itibariyle %9’un altına düşürülmesi,
• 25-34 yaş arası bireyler arasında yükseköğrenim başarısı payının 2030 itibariyle en az %45 olması
• Mesleği eğitimden yeni mezunları arasında, eğitim ve stajları sırasında iş temelli eğitiminden faydalanmış olanların oranının 2025 itibariyle en az %60 olması,
• Son 12 ayda öğrenme faaliyetine katılmış olan 25-64 yaş arası yetişkinlerin payının 2025 itibariyle en az %47 olması.

Türkiye, Avrupa Eğitim Alanı kapsamındaki Çalışma Gruplarına resmi temsilcileriyle katılım sağlayacak olup  eğitim ve öğretimde Avrupa temel ölçütlerini dikkate alan çalışmalarını sürdürecektir.

Bologna Süreci 

Avrupa Yükseköğretim Alanı sürecin özünü oluşturmaktadır. Avrupa Eğitim Alanı, AB 2020 ve Eğitim ve Öğretim 2020 ile uyumlu olan Bologna süreci,

 Avrupa üniversitelerinin yeterli ve sürdürülebilir kaynaklara sahip olmasını,

• Araştırma ve öğretimde mükemmelliklerini sağlamlaştırmalarını,
• Üniversitelerin dışarıya açılması ve uluslararası çekiciliğinin artırılmasını,
• Yükseköğretimde kalite ve hareketliliği geliştirilmesini,
• Akademik derecelerin tanınırlığı ve karşılaştırılabilirliğini sağlanmasını,
• Yükseköğretime Avrupa boyutu kazandırılmasını hedeflemektedir. 

AB 2020 Stratejisinden de anlaşıldığı üzere, Avrupa Birliği eğitim kadar gençlik politikalarına da büyük önem vermekte, toplumsal hayatın her alanında gençliğin aktif katılımını desteklemektedir. Bu politika alanında öncelikler AB Gençlik Stratejisi (2010-2018) ile belirlenmiştir. Bu doğrultuda, Gençlik Hamlesi (Youth on the Move) olarak dilimize çevrilen ve AB 2020 kapsamında AB'de akıllı, sürdürülebilir ve kapsayıcı büyüme için ve özellikle akıllı büyüme başlığı altında gençlerin potansiyelini değerlendirmeyi hedefleyen girişim planı gençlerin nitelikli eğitim ve öğretiminin, işgücü pazarına uyum ve entegrasyonunun, yenilikçilık ve girişimciliğin, hareketliliğinin teşvik edilmesi olarak özetlenebilir. Bununla birlikte, Geliştirlen Avrupa Gençlik Portalı tarafından sunulan hizmetlerle Avrupalı gençlerin toplumsal hayata aktif katılımları kolaylaştırılmıştır.  

Spor

AB düzeyinde Spor üzerine Beyaz Kitap (White Paper on Sport) Avrupa Komisyonu tarafından Temmuz 2007 tarihinde yayımlanmıştır. Aralık 2009'da yürülüğe giren Lizbon Antlaşması (TEU and TFEU)'nın 165. Maddesinde of TFEU ilk kez AB'ye üye devletlerin spor politikalarının desteklenmesi ve koordinasyonu yetkisi vermiştir.  Bu çerçevede Komisyon, 18 Ocak 2011 tarihinde Sporda Avrupa Boyutunun Geliştirilmesi Tebliği ve 21 Mayıs 2015 tarihinde ise AB Spor İş Planını ortaya koymuştur. Söz konusu İş Planında vurgulanan hususlar:

Kültür

Üye ülkeler arasında kültürel işbirliği, Maastricht Antlaşması'na 1992 yılında dahil edildiğinden beri, Birlik yetki alanına resmen girmiştir.

AB Kültür Politikası, yerindenlik ilkesiyle yürütülmektedir. AB, üye ülkeler arasındaki işbirliğinin teşvik edilmesi ve üye ülkelerin eylemlerinin desteklenerek tamamlanması yönünde politikalar izlemektedir. Aynı zamanda, diğer Birlik politikalarının uygulanması esnasında kültürel boyutların da dikkate alınması tavsiye edilmektedir.

Birlik, günümüze kadar kültür ve ilgili alanlarda (örneğin, kültürel miras, mimarlık, edebiyat) kültürel projelere teşvikler sağlamış, kültür endüstrisinin geliştirilmesine önem vermiştir. Bu alanda Avrupa düzeyinde üstün başarılı etkinliklere dikkat çekmeyi ve Avrupa'nın zengin kültürel mirasını ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. Kalkınma politikalarının, uluslararası ilişkilerin önemli birer öğesi olarak değerlendirilen kültür alanında AB ortak mirasın korunması, kültürel çeşitliliğin ve zenginliğin korunması ve teşvik edilmesi gibi konulara önem vermekte, kültür alanında üye ülkeler arasında işbirliğini teşvik etmektedir.      

(Fasıl 26) Eğitim ve Kültür Kapsamında Yapılan Çalışmalar

Türkiye eğitim ve kültür alanlarında Birlik politikalarının hedef ve önceliklerini paylaşmaktadır. Türkiye, eğitim alanında gerek alt yapı gerekse kapasite geliştirme ve nitelik artırmaya yönelik önemli adımlar atmaya devam etmektedir. Türkiye bu başlığa ilişkin Avrupa Eğitim Alanı çalışma programı kapsamında AB tarafından ortaya konulan hedeflere yönelik önemli adımlar atmakta ve AB düzeyinde yürütülen çalışma platformlarına aktif katılmaktadır. Türkiye Bologna süreci, hayatboyu öğrenme stratejisi ve Birlik Programlarına katılım konularında ileri bir seviyeye ulaşmıştır.  

AB müktesebatı ve politikalarıyla uyum çalışmaları çerçevesinde; Müktesebat uyum alanlarından biri olan, göçmen işçilerin okul çağındaki çocuklarının eğitimi ile ilgili Direktife uyum sağlamak amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanan “Göçmen İşçi Çocuklarının Eğitimine İlişkin Yönetmelik” 24936 sayılı ve 11 Kasım 2002 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

Türkiye, Hayatboyu Öğrenme ve mesleki eğitim dahil olmak üzere, ilk, orta ve yükseköğretim seviyelerinde eğitimin kalitesinin iyileştirilmesine yönelik olarak eğitim sisteminde reformlara devam etmektedir. Eğitim alanında yatırımların artması ile birlikte okullaşma oranı ve eğitime katılım artmıştır. Özellikle ilköğretimde cinsiyet farkının giderilmesi ve okullaşma oranının artırılması alanlarında önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Buna ilaveten, istihdam ve eğitim ile öğretim arasındaki ilişkinin güçlendirilmesi yönünde ilerlemeler sağlanmaktadır.

21 Kasım 2006’da 5544 sayılı Kanun ile kurulan Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK), mesleki standartları temel alarak, teknik ve meslekî alanlarda ulusal yeterliliklerin esaslarını belirleme denetim, ölçme ve değerlendirme, belgelendirme ve sertifikalandırma çalışmalarını sürdürmektedir. MYK, çeşitli STK’lar ve özel sektör ile işbirliği içerisinde Meslek Standartları Geliştirme, Mesleki Bilgi ve Beceri Sınav ve Belgelendirme Merkezlerini kurma çalışmalarını koordine etmektedir. MYK’nın Ulusal Yeterlilik Çerçevesi oluşturma yönündeki hazırlıkları devam etmektedir.

Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi ile uyumlu “Türkiye Yükseköğretim Yeterlilikler Çerçevesi’nin (TYYÇ)” çalışmaları tamamlanmıştır. Yükseköğretim derece/diplomasına sahip gençlerin oranlarının yükseltilmesine yönelik politikalar çerçevesinde yükseköğretim kurumlarının sayıları artırılmaya devam etmiştir.

Ülkemizde yükseköğretime katılım ve cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesine dair önemli iyileşmeler gözlemlenmiştir. Türkiye'deki üniversitelerde 75 bin 541 kadın, 92 bin 861'i erkek olmak üzere toplam 168 bin 402 akademisyen görev yapmaktadır. Türkiye öğrenci popülasyonu açısından Bologna ülkeleri arasında ilk sırada yer almaktadır.

2015 yılında kurulan Yükseköğretim Kalite Kurulu Başkanlığı (YÖKAK), 1 Temmuz 2017’de yapılan değişiklikle kalite değerlendirme alanında bağımsız ve özerk bir ulusal yetkiye sahip olmuştur. Yüksek Öğretimde kalite güvencesi alanında Avrupa’da işbirliğini teşvik etmek için kurulan, “Yükseköğretimde Avrupa Kalite Güvence Birliği (ENQA)”, ülkemizin de tam üye olarak 2001 yılından bu yana yer aldığı “Bologna Süreci” ülkelerinde yüksek öğrenim kalite güvencesi gelişimine destek sağlamaktadır. Bu alandaki AB standart ve rehberlerine uyumu ENQA tarafından değerlendirilen YÖKAK, 28 Nisan 2020’de Avrupa Yükseköğretimde Kalite Güvencesi Birliğine 5 yıllık tam üye olarak kabul edilmiştir.

Türkiye, 2010-2013 yıllarını kapsayan Hayat Boyu Öğrenme Strateji Belgesi ilgili kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve yerel yönetimlerin etkin işbirliği içinde çalışacağı ve dezavantajlı grupları, kız çocuklarını ve eğitime ulaşmak isteyen tüm yetişkinleri içine alan geniş kapsamlı bir stratejidir. 2014-2018 dönemini kapsayan yeni strateji belgesi önümüzdeki dönemin ihtiyaçlarına cevap vermek üzere revize edilmiştir. Ulusal Hayatboyu Öğrenme Web Portalı geliştirilmiş ve Önceki Öğrenmelerin Tanınması (ÖÖT) ile Hayatboyu Öğrenmenin izleme ve değerlendirme çalışmaları tamamlanmaktadır.

Gençlik ve Spor Bakanlığının 2011 yılında kurulmasıyla birlikte gençlik alanını destekleyici tedbir ve mekanizmaların oluşturulması ve ulusal gençlik politikasının geliştirilmesi yönündeki çalışmalar Bakanlık bünyesinde ele alınmaya başlanmıştır. Gençlik ve spor alanında ulusal düzeyde bir kılavuz olan Ulusal Gençlik ve Spor Politikası Belgesi hazırlanmış ve 26 Kasım 2012 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla kabul edilmiştir.

Sporun bireysel ve toplumsal yararları konusunda farkındalık yaratılması AB tarafından son yıllarda sürekli olarak vurgulanmaktadır. Erasmus+ Program ülkesi olarak Türkiye, “Avrupa Spor Haftası” etkinliklerine 2020 yılında katılım sağlanmış, gençler arasında sporun önemi konusunda farkındalığın artırılmasına katkı sağlamıştır. Ayrıca Herkes için Spor Federasyon Başkanına “Avrupa Spor Elçisi” unvanı verilmiştir.

Türkiye, AB’nin kültürel gelişimin ve kültürel çeşitliliğin teşvik edilmesi ve kültürel mirasın korunması konusundaki temel ilkelerini paylaşmaktadır. Bu kapsamda, Kültürel İfadelerin Çeşitliliğinin Korunması ve Geliştirilmesi Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair 6892 No’lu Kanun 30018 sayılı ve 27 Mart 2017 tarihli resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Türkiye, UNESCO Dünya Doğal ve Kültürel Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme'yi onaylayarak kabul etmiştir (Dünya Miras Listesinde Türkiye). 

Eğitim ve Kültür Alanında Türkiye’nin Katılım Sağladığı Birlik Programları

Eğitim ve Kültür alanında Birlik Programlarına katılım uyum sürecinde önemli bir gösterge olarak kabul edilmektedir. Türkiye etkin olarak Birlik Programlarına katılım sağlamaktadır.

Geçmiş dönemlerde Socrates, Hayatboyu Öğrenme ve Gençlik Programlarına katılan ülkemiz 2014-2020 dönemi için Erasmus+ Programına katılım sağlamaktadır. 2002 yılında AB'nin eğitim ve gençlik alanındaki programlarının yürütülmesi amacıyla AB Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi (Türkiye Ulusal Ajansı) kurulmuştur. Eğitim ve Gençlik alanında Birlik Programları olan Hayatboyu Öğrenme ve Gençlik Programlarını başarılı bir şekilde yürütmeye devam etmiş, Türk vatandaşları proje hazırlama kapasitelerini artırarak bu programlara yoğun ilgi göstermiştir.

Erasmus+ Programı, eğitim, gençlik ve spor alanlarında sunduğu öğrenim ve staj hareketliliği imkânlarıyla, bireylerin bilgi ve becerilerinin gelişimine, kurumların kapasitelerinin artırılmasına destek olmaktadır. Erasmus+ Programı yükseköğretim, okul eğitimi, Mesleki Eğitim, yetişkin eğitimi, gençlik ve spor sektörlerini desteklemektedir. 2014-2020 yılları arasında yükseköğretim kurumlarımıza yaklaşık 300 Milyon Avro hibe tahsis edilmiştir. 2014-2020 yılları arasında yaklaşık 97.000 öğrencimiz Avrupa’da eğitim alma şansına sahip olmuştur. Yaklaşık 16.000 personelimiz Avrupa üniversitelerinde ders verme ya da eğitim alma imkânı yakalamıştır. Bireysel hareketlilik bakımından Türkiye 6. gönderen ülke ve 15. alan ülke olmuştur. 2014'ten bu yana, Türk Ulusal Ajansı toplam 617 milyon avroluk yaklaşık 8.000 Erasmus+ projesi imzalamıştır.

Yeni Dönem (2021-2027) Erasmus+ Programında, daha kapsayıcı ve yenilikçi olacak, daha dijital ve daha yeşil projeler önceliklendirilmektedir. Ayrıca Avrupa Üniversiteleri, Erasmus Akademileri, Mesleki Mükemmeliyet Merkezleri ve DiscoverEU, Karma Yoğun Programlar (Blended Intensive Programmes) gibi yeni öncü girişimler desteklenecektir.

Erasmus+ Programı ilgili detaylı bilgiye Türkiye Ulusal Ajansı internet sayfasından ulaşabilirsiniz.

Türkiye, 2019'da 6 milyar avroluk bütçeyle Avrupa Dayanışma Programı’na katılmıştır. Türkiye, Erasmus+ Spor 2019 Hibe Çağrısı kapsamında 10 projede lider ortak haline gelmiştir. Avrupa Birliği Gençlik ve Spor Stratejisi uygulanmaya devam etmiştir. Söz konusu belge, Avrupa Birliği Spor Çalışma Planı’nda (2017-2020) tanımlanan, dopingi engelleme, iyi yönetişim, spor alanında yenilik, spor ve sağlık, sosyal içerme ve eğitim gibi kilit konuları kapsamaktadır.

Birlik tarafından kültürel alana ilişkin olarak alınan tedbirler çerçevesinde; önemli bütçelere sahip olan, Avrupa'nın kültürel çeşitliliğinin ve ortak kültürel mirasının korunmasını ve tanıtılmasını teşvik etmeye yönelik hazırlanan proje ve girişimlere destek veren, kültür kurumlar ve aktörleri arasında sınır aşırı işbirliği kurarak Avrupa kültürel mirasınının güçlendirilmesini hedefleyen Kültür Programı (2007-2013) tamamlanmış 2014-2020 dönemi için Yaratıcı Avrupa Programı hayata geçirilmiştir. Türkiye 2014-2020 dönemi için Yaratıcı Avrupa Programına katılım sağlamış, ancak AB ile karşılıklı varılan anlaşma gereği Türkiye’nin, 31 Aralık 2016 itibariyle Programa katılımı sonlandırmıştır.

Yeni dönemde (2021-2027) uygulanacak olan Yaratıcı Avrupa Programı’na katılıma ilişkin çalışmalar Kültür ve Turizm Bakanlığı koordinasyonunda sürdürülmekte olup Türkiye,  Programdan bugüne kadar edinilen deneyime kıyasla çok daha yüksek bir ölçekte programdan fayda sağlayabilecektir.

Eğitim ve Kültür Alanında Örnek Projeler

İlgili Çalışma Grubu Toplantıları: 

5 No'lu Yenilikçilik Alt Komitesi

T.C. Milli Eğitim Bakanlığı

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı

T.C. Gençlik ve Spor Bakanlığı

Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı

Mesleki Yeterlilik Kurumu

Türkiye Ulusal Ajansı

Kalkınma Bakanlığı Onuncu Kalkınma Planı

Avrupa Komisyonu Eğitim ve Kültür Genel Müdürlüğü