Fasıl 15: Enerji

AVRUPA BİRLİĞİ'NİN ENERJİ POLİTİKASI

Avrupa Birliği’nin enerji politikasının üç temel amacı bulunmaktadır:

1. Topluluğun rekabet edebilirliğine katkı sağlamak,
2. Enerji arz güvenliğini temin etmek,
3. Sürdürülebilir kalkınma temelinde çevrenin korunmasına katkıda bulunmak.

Avrupa Birliği enerji alanında politikalarını oluştururken bu üç amaç arasında denge gözetmektedir.

AB enerji mevzuatı, rekabet gücü yüksek, güvenli ve sürdürülebilir enerji piyasaları oluşturulması, tüketiciye daha fazla seçenek ve daha ucuz fiyatlar sunulabilmesi amacıyla enerji piyasalarında serbestleşmeyi sağlayıcı düzenlemeleri içermektedir. Ayrıca, iklim değişikliği ile mücadele için sürdürülebilir politikalar geliştirmek, AB'nin enerji politikalarının temel bileşenlerinden biridir.

Bu bağlamda AB, 2009 yılında 2020 yılı için bütünleşik enerji ve iklim hedefleri belirlemiştir. AB’nin, 2020 yılına kadar sera gazı emisyonlarının en az %20 azaltılması, enerji verimliliğinin en az %20 artırılması ve enerji arzında yenilenebilir enerji kaynaklarının (YEK) payının en az %20’ye çıkarılmasına ilişkin sözkonusu hedefleri kısaca 20/20/20 hedefleri olarak bilinmektedir.

Birliğin enerji politikasının reform ve yeniden organizasyon yoluyla bir “Avrupa Enerji Birliği” çerçevesi altında yeniden şekillendirilmesi amacıyla 25 Şubat 2015 tarihinde “İleriye Dönük İklim Değişikliği Politikası ile Dirençli bir Enerji Birliği için Çerçeve Strateji” belgesi yayımlanmıştır.

“Enerji Birliği Çerçeve Stratejisi” olarak anılan belgede, enerji güvenliği, sürdürülebilirlik ve rekabetçiliği artırmak üzere tasarlanan ve birbirini tamamlayan beş öncelik (dimensions) şu şekilde sıralanmaktadır:

1. Enerji arzı güvenliğinin sağlanması, dayanışma ve güven
2. Tam entegre ortak Avrupa enerji pazarının oluşturulması
3. Enerji talebini azaltmaya katkı için enerji verimliliğinin artırılması
4. Ekonominin karbondan arındırılması
5. Araştırma, yenilikçilik ve rekabetçilik

AB, söz konusu strateji ve ona eşlik eden eylem planı ile, ortak bir enerji politikası oluşturma yönünde güçlü bir siyasi irade ve kararlılık ortaya koymaktadır.

Enerji Birliği Çerçeve Stratejisi’nin hayata geçirilmesine yönelik en somut çıktılardan biri Paris Anlaşması’nın imzalanmasının akabinde küresel enerji dönüşümüne liderlik etmeyi sürdürmek amacıyla 30 Kasım 2016 tarihinde "Tüm Avrupalılar İçin Temiz Enerji Paketi’nin açıklanmasıdır.

Söz konusu paket kapsamında, AB’nin Paris Anlaşması bağlamında taahhüt ettiği sera gazı emisyonlarında 2030 yılına kadar 1990 seviyesine kıyasla en az %40 oranında azaltım sağlama hedefini desteklemek üzere, 2030 yılına kadar yenilenebilir enerjilerin enerji tüketimi içindeki payının %32’ye çıkarılması ve enerji verimliliğinin asgari %32,5 artırılmasına yönelik bağlayıcı hedefler onaylanmıştır. Pakette sunulan enerji verimliliği, yenilenebilir enerji, elektrik piyasasının tasarımı, elektrik arz güvenliği ve Enerji Birliği’nin yönetişimine ilişkin mevzuat önerileri doğrultusunda 2019 yılına kadar tüm AB enerji politikası çerçevesi gözden geçirilmiştir.

Temiz Enerji Paketi kapsamındaki Enerji Birliği’nin yönetişimine ilişkin düzenleme ile yatırımcılar için uzun dönemli öngörülebilirlik sağlanması ve Üye Devletlerin 2030 hedeflerine ve topluca Paris Anlaşması kapsamındaki taahhütlerine ulaşmaları amacıyla birlikte çalışabilmelerini sağlayan basit, sağlam ve şeffaf bir yönetişim sisteminin oluşturulması hedeflenmiştir. Bu kapsamda, her Üye Devlet, ilki 2021-2030 dönemini kapsamak üzere, Enerji Birliği'nin beş boyutunu kapsayan ve bu bağlamda hedeflerine nasıl ulaşacaklarını ana hatlarıyla ortaya koyan Ulusal Enerji ve İklim Planı (NECP) hazırlamaya davet edilmektedir.

11 Aralık 2019 tarihinde Avrupa’yı 2050 yılına kadar sera gazı emisyonlarının net olarak sıfırlandığı dünyanın ilk iklim-nötr kıtası haline getirmeyi amaçlayan Avrupa Yeşil Mutabakatı (AYM) açıklanmıştır. AB’nin yeni büyüme stratejisi olan AYM ile AB, ekonomisini yeniden şekillendirecek köklü bir dönüşüm sürecine girmiştir. AB’nin sera gazı emisyonlarının yaklaşık %75'inden sorumlu olan enerji sisteminin karbondan arındırılması, sözkonusu dönüşümün gerçekleştirilmesi için kritik öneme sahiptir.

AYM’nin uygulanmasına katkıda bulunmak üzere 2020 yılı içerisinde Hidrojen Stratejisi, bina sektörü için Yenileme Dalgası Stratejisi, Metan Stratejisi, Açık Deniz Yenilenebilir Enerji Stratejisi, Enerji Sistemleri Entegrasyonu Stratejisi gibi önemli belgeler kabul edilmiştir.

9 Temmuz 2021'de, AB'nin 2050 yılı itibarıyla iklim-nötr kıta haline gelme hedefini ve 2030 yılına kadar net sera gazı emisyonlarını en az %55 oranında azaltmaya ilişkin orta vade hedefini mevzuata aktaran Avrupa İklim Yasası ((AB) 2021/1119 sayılı Tüzük) yayınlanmıştır. Avrupa İklim Yasası, bahse konu hedeflere ulaşılmasını amaçlayan bir dizi düzenlemeye zemin hazırlamıştır.

Bu kapsamda 14 Temmuz 2021 tarihinde “Fit-for-55” adı verilen mevzuat önerileri paketi kabul edilmiştir. “Fit-for-55” paketi, AB politikalarını, Yeşil Mutabakat kapsamında öngörülen ve AB İklim Yasası ile yasal bağlayıcı hale getirilen, “AB’nin sera gazı emisyonlarında 1990 seviyesine kıyasla 2030 yılına kadar asgaride %55'lik azaltım sağlanması” yönündeki iddialı hedefle uyumlu hale getirmeyi amaçlamaktadır.

Söz konusu Paket kapsamında, AB Emisyon Ticareti Sistemi, Çaba Paylaşım Mevzuatı, Yenilenebilir Enerji Direktifi, Enerji Vergilendirme Direktifi, Küçük Binek Araçların Karbondioksit Performanslarına İlişkin Mevzuat, Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması başta olmak üzere iklim eylemi, enerji, binalar, arazi kullanımı ve ormancılık gibi politika alanı ve sektörlere ilişkin mevzuat değişikleri ile yeni mevzuat önerilerine ilişkin çalışmalar devam etmektedir. Bu doğrultuda enerji verimliliğinin önceliklendirilmesi ilkesinin mevzuata aktarılması, yenilenebilir enerji kaynakları kullanımının ilave tedbirlerle artırılması ve bu alandaki mevcut 2030 hedeflerinin sıkılaştırılmasına (YEK için %40, Enerji verimliliği için %36-39) yönelik mevzuat önerileri de yer almaktadır.

FASLIN KAPSAMI

Enerji faslı kapsamındaki mevzuat enerji iç piyasası (elektrik ve doğal gaz piyasaları), enerji verimliliği, yenilenebilir enerji kaynakları, nükleer güvenlik ve radyasyondan korunma ile arz güvenliği alanlarında yoğunlaşmaktadır.

Elektrik ve doğal gaz piyasaları

AB’nin elektrik ve doğal gaz sektörüne ilişkin direktifleri, söz konusu piyasaların rekabete tam olarak açılması ve tüm tüketicilerin tedarikçilerini serbestçe seçebilmelerini, piyasaların bağımsız otorite tarafından düzenlenmesini, sınır ötesi ticaretin geliştirilmesi, tüm tarafların ayrım gözetilmeden şebekeye erişiminin sağlanması ve arz güvenliğinin gözetilmesini öngörmektedir.

2016 yılında açıklanan Temiz Enerji Paketi ile birlikte mevzuatta bir dizi düzenlemeye gidilmiş olup, elektrik ve doğal gaz piyasalarına ilişkin güncel mevzuat aşağıda listelenmektedir:

• Elektrik piyasaları:
  • Elektrik Piyasası Direktifi (Elektrik İç Piyasasının İşleyişine Yönelik Ortak Kuralları Belirleyen ve 2012/27/AB sayılı Direktifi Tadil eden 5 Haziran 2019 tarihli ve (AB) 2019/944 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi)
  • Elektrik Piyasası Tüzüğü (Elektrik İç Piyasasına İlişkin 5 Haziran 2019 tarihli ve (AB) 2019/943 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü)
  • Elektrik Sektöründe Riske Hazırlıklı Olmaya İlişkin Tüzük (Elektrik Sektöründe Riske Hazırlıklı Olmaya İlişkin 5 Haziran 2019 tarihli ve (AB) 2019/941 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü)
  • ACER Tüzüğü (AB için Enerji Düzenleyicilerinin İşbirliği Ajansını kuran 5 Haziran 2019 tarihli ve (AB) 2019/942 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü)
• Doğal gaz piyasaları:
  • Doğal gaz Direktifi (Doğal Gaz İç Piyasasına Yönelik Ortak Kuralları Belirleyen ve 2009/73/AT sayılı Direktifi Tadil eden 17 Nisan 2019 tarihli ve (AB) 2019/62 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi)
  • Enerji Birliği’nin ve İklim Eyleminin Yönetişimi Tüzüğü (Enerji Birliğinin ve İklim Eyleminin Yönetişime İlişkin 11 Aralık 2018 tarihli ve (AB) 2018/1999 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü)
  • Doğal Gaz Arz Güvenliğinin Sağlanmasına İlişkin Tüzük (Doğal Gaz Arz Güvenliğinin Sağlanmasına İlişkin, (AB) 994/2010 sayılı Tüzüğü Tadil eden (AB) 2017/1938 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü)

Yenilenebilir enerji

AB, gerek arz güvenliği gerekse iklim değişikliği ile mücadeledeki önemine binaen yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesini temel öncelikler arasında değerlendirmektedir. Aynı zamanda, bu teknolojilere yönelik sanayinin gelişmesi yeni istihdam alanı açmasıyla da önem arz etmektedir.

• Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının Artırılmasına İlişkin 11 Aralık 2018 tarih ve (AB) 2018/2001 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi).

Enerji verimliliği

Enerji verimliliği ve enerjinin rasyonel kullanımı başlığı altında yer alan AB mevzuatı, enerji tüketen ürünlerin eko-tasarım gereksinimleri, kojenerasyon, binaların enerji performansı, yaz saati uygulamaları, enerji etiketlemesi konularını kapsamaktadırlar. Enerji verimliliğine ilişkin ana mevzuat aşağıda sıralanmaktadır:

• Enerji Verimliliği Direktifi (Enerji Verimliliğine İlişkin, 2012/27/AB sayılı Direktifi tadil eden, 11 Aralık 2018 tarihli ve (AB) 2018/2002 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi)
• Binalarda Enerji Performansı Direktifi (Binalarda Enerji Performansına İlişkin, 2010/31/AB sayılı Direktifi tadil eden, 30 Mayıs 2018 tarihli ve (AB) 2018/844 sayılı Direktif)
•  
• Enerji Etiketlemesi Tüzüğü (Enerji Etiketlemesine İlişkin Çerçeveyi Belirleyen, 2010/30/AB sayılı Direktifi tadil eden, 4 Temmuz 2017 tarihli ve (AB) 2017/1369 sayılı Tüzük)
•  
• Çevreye Duyarlı Tasarım Gereklerine İlişkin Direktif (Enerji ile İlgili Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarım Gerekliliklerine Dair Çerçeveyi Belirleyen, 21 Ekim 2009 tarihli ve 2009/125/AT sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi)

Nükleer güvenlik ve radyasyondan korunma

Nükleer enerji başlığı altındaki AB Müktesebatında, nükleer enerji üretiminde ve yakıt çevriminin tüm safhalarında nükleer güvenliğin sağlanması, radyoaktif atık ve kullanılmış yakıt yönetimi, radyasyondan korunma, nükleer santrallerin güvenliği (devreden çıkarma ile ilgili sorumluluklar, atık yönetimi politikaları, radyasyondan korunma, çevresel etki değerlendirmesi, kamunun bilinçlendirilmesi, devreden çıkarma konusunda teknik yaklaşımlar ile mali ve ekonomik hususlar) konularına ilişkin düzenlemeler yer almaktadır.

• AB yüksek düzeyde nükleer güvenliğin sağlanmasına önem vermekte olup, bu alanda bir çerçeve oluşturan Nükleer Güvenlik Direktifi 25 Haziran 2009 tarihinde benimsenmiştir (Nükleer Tesislerin Nükleer Güvenliğine İlişkin Topluluk Çerçevesini Oluşturan 25 Haziran 2009 tarihli ve 2009/71/Euratom sayılı Konsey Direktifi). Bahse konu Direktif, 8 Temmuz 2014 tarihinde 2014/87/Euratom sayılı Direktif ile tadil edilmiştir.
• Tüm üye devletlerin radyoaktif atık ve kullanılmış yakıt yönetimine ilişkin bir politikası olması gerekmektedir (Kullanılmış Yakıt ve Radyoaktif Atıkların Sorumlu ve Güvenli Yönetimi için Çerçeve Oluşturan 19 Temmuz 2011 tarihli ve 2011/70/Euratom sayılı Konsey Direktifi)
• Ayrıca halkın iyonlaştırıcı radyasyonun etkilerinden korunması için temel güvenlik standartları belirlenmiştir (İyonlaştırıcı Radyasyona Maruz Kalmanın Yol Açtığı Tehlikelere Karşı Koruma için Temel Güvenlik Standartlarının Belirlenmesine İlişkin, 89/618/Euratom, 90/641/Euratom, 96/29/Euratom, 97/43/Euratom and 2003/122/Euratom sayılı Direktifleri tadil eden, 5 Aralık 2013 tarihli ve 2013/59/Euratom sayılı Konsey Direktifi)

FASIL KAPSAMINDA İLGİLİ KURULUŞLAR VE FAYDALI BAĞLANTILAR

Avrupa Birliği enerji politikasının düzenleme alanları hakkında detaylı bilgi için:

https://eur-lex.europa.eu/summary/chapter/energy.html?root_default=SUM_1_CODED=18

•  
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
• Türkiye Elektrik İletim AŞ (TEİAŞ)
• Boru Hatları İle Petrol Taşıma Anonim Şirketi (BOTAŞ)
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK)
• Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu (TENMAK)
• Nükleer Enerji Düzenleme Kurumu  (NDK)
• Uluslararası Enerji Ajansı (IEA)
• Uluslararası Nükleer Enerji Ajansı (IAEA)

Avrupa Birliği Komisyonu bünyesinde Enerji sektörü ile ilgili birim:

• Enerji Genel Müdürlüğü (Directorate-General for ENERGY)

(İnternet Sayfası için tıklayınız)

FASLIN MÜZAKERE SÜRECİNDE GELDİĞİ AŞAMA

Faslın tanıtıcı tarama toplantısı 15-17 Mayıs 2006 tarihinde, ayrıntılı tarama toplantısı ise 14-15 Haziran 2006 tarihinde yapılmıştır. Enerji faslının tanıtıcı tarama toplantısı çerçevesinde, Avrupa Komisyonunun sunumları elektrik, doğal gaz, petrol, kömür, yenilenebilir enerji kaynakları, enerji verimliliği ve talep yönetimi (enerji hizmetleri, etiketleme, binalar, eko-tasarım), nükleer enerji ve uluslararası anlaşmalar (Enerji Şartı) konularına odaklanmıştır. (Bakınız: http://www.ab.gov.tr/index.php?p=38&l=1) Fasla ilişkin tarama sonu raporu tarafımıza resmi olarak iletilmemiştir. Fasıl siyasi olarak (GKRY) bloke edilmektedir.

Öte yandan, 15 Ekim 2015 tarihinde yapılan Zirve’de alınan Türkiye ile katılım müzakerelerinin yeniden canlandırılması kararı neticesinde, Taslak Tarama Sonu Raporu’nun güncellenmesine ilişkin süreç Kasım 2015 tarihinde başlatılmış olup, yeniden hazırlanan rapor Avrupa Komisyonu tarafından Nisan 2016’da Konseye göndermiştir. Ancak, konuya ilişkin bugüne kadar yeni bir gelişme kaydedilememiştir.

Diğer taraftan, Türkiye-AB ilişkilerine ve özellikle de katılım müzakerelerine tekrar bir ivme kazandırılması amacıyla 2012 yılında enerji faslı dahil 8 faslı kapsayan “Pozitif Gündem” süreci başlatılmıştır. Bu kapsamda 14 Haziran 2012 tarihinde “Türkiye-AB Enerji Sektörü Geliştirilmiş İşbirliği” belgesi kabul edilerek enerji işbirliğine ilişkin somut çözüm önerilerinin oluşturulmasına yönelik bir yol haritası açıklanmıştır. Söz konusu yol haritası doğrultusunda mülga Bakanlığımız koordinasyonunda alt sektörler bazında çalışma grupları oluşturulmuş ve 2013-2014 yılları arasında Ankara ve Brüksel’de, elektrik sektörü, doğalgaz sektörü, nükleer enerji, enerji verimliliği, yenilenebilir enerji ve ENTSO-E teknik konularına ilişkin beş adet çalışma grubu toplantısı yapılmıştır.

İlaveten, ülkemiz ve AB arasında enerji alanında stratejik işbirliğini ve diyaloğu daha da geliştirme amacıyla 16 Mart 2015 tarihinde “Yüksek Düzeyli Enerji Diyaloğu” başlatılmıştır ve “Ortak Deklarasyon” 17 Mart 2015 tarihinde yayımlanmıştır. Bakanlar seviyesinde bugüne kadar iki adet toplantı gerçekleştirilmiş olup, son toplantı 26 Şubat 2018 tarihinde Brüksel’de teknik düzeyde düzenlenmiştir. AB Dış İlişkiler Konseyi’nin 15 Temmuz 2019 tarihli toplantısında, ülkemizin Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon faaliyetleri gerekçe gösterilerek yüksek düzeyli diyalogların askıya alınması kararına varılmıştır.

11 Nisan 2000 tarihinde 3/2000 sayılı Ortaklık Konseyi kararıyla, katılım ortaklığının öncelikleri ve mevzuatın yaklaştırılması konularındaki gelişmeyi izlemek amacıyla, Ortaklık Komitesine bağlı, karar almaya yetkisi olmayan 8 tane alt komite oluşturulmuştur. 6 No’lu Ulaştırma, Çevre, Enerji ve Trans-Avrupa Ağları Alt Komitesinin son toplantısı 20-22 Nisan 2021 tarihinde çevrimiçi olarak yapılmıştır.

FASIL KAPSAMINDA YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR

Fasıl henüz müzakerelere açılamamış olsa da, uyum düzeyi yüksek fasıllar arasındadır. Özellikle arz güvenliği, enerji verimliliği ve yenilenebilir enerjiye yönelik yürütülen çalışmalar, AB tarafından da olumlu karşılanmaktadır. (Bkz-.   (Ülke Raporu 2021)

FASIL KAPSAMINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN PROJELER

Tamamlanan Projeler

Devam Eden Projeler